Οι Ρομά είναι η μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης, με πληθυσμό περίπου 10-12 εκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων πάνω από έξι εκατομμύρια ζουν στην ΕΕ και άλλα τέσσερα εκατομμύρια στις χώρες της διεύρυνσης (περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, Τουρκία, Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία).
Παρά τις βελτιώσεις που έχουν σημειωθεί ως προς την κατάστασή τους τόσο στην ΕΕ όσο και στις χώρες της διεύρυνσης -κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης- η Ευρώπη έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να επιτύχει πραγματική ισότητα για τους Ρομά.
Η περιθωριοποίηση συνεχίζεται και πολλοί Ρομά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν έναν συνδυασμό εκτεταμένων διακρίσεων, ρατσισμού κατά των Ρομά, αντιτσιγγανισμού και κοινωνικοοικονομικού αποκλεισμού στην καθημερινή τους ζωή.
Όπως προκύπτει από έρευνα που διεξήγαγε το 2022 ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), ο αντιτσιγγανισμός εξακολουθεί να έχει αντίκτυπο που εμποδίζει πολλούς Ρομά να ασκήσουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους όσον αφορά την εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση. Η ανακοίνωση που εξέδωσε η Επιτροπή στις 9 Ιανουαρίου 2023, στην οποία εξετάζονται τα εθνικά στρατηγικά πλαίσια για τους Ρομά σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και στα Δυτικά Βαλκάνια, τόνισε την ανάγκη ενίσχυσης της δέσμευσης σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.
Το νέο στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για τους Ρομά, το οποίο παρουσίασε η Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2020, έθεσε νέους στόχους και συστάσεις ώστε τα κράτη μέλη να σημειώσουν πρόοδο όσον αφορά την παροχή ζωτικής στήριξης που εξακολουθούν να χρειάζονται πολλοί Ρομά που ζουν στην ΕΕ. Προωθεί επίσης την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά στην εξωτερική δράση των κρατών μελών, ιδίως στο πλαίσιο των πολιτικών τους για τη διεύρυνση και τη γειτονία. Το στρατηγικό πλαίσιο αποτελεί άμεση συμβολή στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά του ρατσισμού 2020-2025, και μέρος της δέσμευσης της προέδρου κ. φον ντερ Λάιεν για μια Ένωση Ισότητας.
Μέσω του προγράμματος «Πολίτες, ισότητα, δικαιώματα και αξίες» (CERV) του 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει 20 εκατ. ευρώ για έργα που αποσκοπούν στην καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων. Στόχος της ειδικής πρόσκλησης υποβολής προτάσεων για την προώθηση της ισότητας και την καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των διακρίσεων είναι η στήριξη ειδικών δράσεων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των διακρίσεων, ιδίως λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, χρώματος, θρησκείας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, μεταξύ άλλων και όταν εκδηλώνονται με τη μορφή αντιτσιγγανισμού.
Ενόψει της Παγκόσμιας Ημέρας των Ρομά στις 8 Απριλίου, η αντιπρόεδρος για θέματα Αξιών και Διαφάνειας Βιέρα Γιούροβα, η επίτροπος Ισότητας Χέλενα Ντάλι και ο επίτροπος Γειτονίας και Διαπραγματεύσεων για τη Διεύρυνση Όλιβερ Βάρχεϊ προέβησαν στην ακόλουθη δήλωση:
«Την Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά γιορτάζουμε τη μεγαλύτερη μειονότητα της Ευρώπης μας.
Γιορτάζουμε την πολυμορφία, τη γλώσσα, τις τέχνες και τον πολιτισμό τους, καθώς και τη συμβολή τους στην ευρωπαϊκή ιστορία.
Διαπιστώνουμε ενθαρρυντικές εξελίξεις σε αρκετά κράτη μέλη και χώρες της διεύρυνσης, που αντιμετωπίζουν ενεργά τον αντιτσιγγανισμό και καταπολεμούν τις διακρίσεις σε βάρος των Ρομά.
Ωστόσο, η πρόοδος είναι πολύ αργή και πολύ μικρή. Πάρα πολλοί Ρομά εξακολουθούν να μην έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη ή τη στέγαση.
Πρέπει να συνεργαστούμε σε τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, και πάντα μαζί με τους Ρομά, για να επιτύχουμε πραγματική ισότητα στην καθημερινή τους ζωή.
Φέτος, ενώνουμε τις δυνάμεις μας με το Συμβούλιο της Ευρώπης στο έργο EQUIROM για την καταπολέμηση των στερεοτύπων σχετικά με τους Ρομά στα μέσα ενημέρωσης. Θέλουμε να διαμορφώσουμε θετικά αφηγήματα, με ιδιαίτερη έμφαση στις γυναίκες και τους νέους Ρομά, και να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό όσον αφορά τον πολιτισμό των Ρομά και την ιστορία τους, μεταξύ άλλων και για το Ολοκαύτωμα των Ρομά.
Καλούμε τις χώρες της ΕΕ και της διεύρυνσης να εφαρμόσουν όλα τα μέτρα που περιλαμβάνονται στο ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο για τους Ρομά και να εντείνουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού και των στερεοτύπων κατά των Ρομά. Μαζί, πρέπει να οικοδομήσουμε μια κουλτούρα στήριξης και ένταξης και να τιμήσουμε τη συμβολή των Ρομά στην ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά μας».
