Οι αρχαίες επιγραφές μπορούν να μας διδάξουν πολλά για παλαιότερους πολιτισμούς.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι επιγραφές είναι συχνά δυσανάγνωστες ή ο τόπος προέλευσής τους είναι άγνωστος. Για να βοηθήσει, το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο PythiaPlus ανέπτυξε ένα εργαλείο βασισμένο στην τεχνητή νοημοσύνη που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ιστορικοί για να αποκαταστήσουν το κείμενο που λείπει και να καθορίσουν την αρχική ημερομηνία και τον τόπο γραφής μιας επιγραφής.
Για να γίνουν τα πράγματα ακόμη πιο περίπλοκα, αυτά τα κείμενα μπορούν να βρεθούν μακριά από την αρχική τους θέση και η ημερομηνία προέλευσής τους είναι γεμάτη αβεβαιότητα – που σημαίνει ότι οι ιστορικοί πρέπει να προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν το κείμενο που λείπει και να καθορίσουν την αρχική ημερομηνία και τον τόπο γραφής.
Αλλά τώρα οι ιστορικοί έχουν ένα νέο εργαλείο για να τους βοηθήσουν να μελετήσουν αρχαίες επιγραφές. «Όπως τα μικροσκόπια και τα τηλεσκόπια επέκτειναν τη σφαίρα της επιστήμης, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να υποστηρίξει τους ιστορικούς, βοηθώντας τη ροή εργασίας τους και βελτιώνοντας τη συλλογική μας κατανόηση των αρχαίων γραπτών πολιτισμών», λέει η ιστορικός και επιγράφος Thea Sommerschield.
Με την υποστήριξη του προγράμματος Marie Skłodowska-Curie Actions (MSCA) και σε συνεργασία με το Google DeepMind, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Πανεπιστήμιο AUEB στην Ελλάδα, η Sommerschield ανέπτυξε το Ithaca, το πρώτο βαθύ νευρωνικό δίκτυο που στοχεύει στην αποκατάσταση, χρονολόγηση και τοποθέτηση επιγραφών από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Ένα εργαλείο συνεργασίας για ιστορικούς
Η αρχιτεκτονική του βαθιού νευρωνικού δικτύου της Ithaca της επιτρέπει να επεξεργάζεται μεγάλες ποσότητες δεδομένων και να εξάγει μοτίβα κειμένου. Αξιοποιώντας αμοιβαία σχετικές πληροφορίες, αντιμετωπίζει από κοινού τα καθήκοντα της κειμενικής αποκατάστασης και της γεωγραφικής και χρονολογικής απόδοσης.
Για να μεγιστοποιηθεί η αξία της Ithaca ως εργαλείο έρευνας, σχεδιάστηκε για να παράγει αποτελέσματα που μπορούν εύκολα να ερμηνευθούν από τους ιστορικούς, ενώ παράλληλα διευκολύνει τη συνεργασία. «Εφαρμόσαμε επίσης πολλά εργαλεία οπτικοποίησης για να βοηθήσουμε τους ερευνητές να ερμηνεύσουν καλύτερα τα αποτελέσματα της Ithaca, παρέχοντας μια πλουσιότερη κατανόηση της αρχαίας ιστορίας και ξεκλειδώνοντας τη δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ AI και ιστορικών», προσθέτει η Sommerschield.
Αυτή η δυνατότητα συνεργασίας φαίνεται στους αριθμούς. Ενώ από μόνη της η Ithaca επιτυγχάνει 62 % ακρίβεια κατά την αποκατάσταση κατεστραμμένων κειμένων, όταν χρησιμοποιείται από ιστορικούς αυξάνει την ακρίβειά τους από 25 % σε 72 %. Το εργαλείο μπορεί επίσης να αποδώσει επιγραφές στην αρχική τους θέση με ακρίβεια 71 % και να χρονολογήσει εντός 30 ετών από το εύρος της βασικής αλήθειας.
«Αυτή η συλλογική προσέγγιση έχει ήδη αποφέρει αποτελέσματα, με βασικά κείμενα της Κλασικής Αθήνας να αναθεωρούνται, τροφοδοτώντας νέες συζητήσεις στην αρχαία ιστορία», παρατηρεί η Sommerschield.
Προβλέποντας το παρελθόν με την Ithaca
Μια ερευνητική εργασία για το εργαλείο δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Nature». Επιπλέον, χάρη σε μια συνεργασία με το Google Cloud, μια δωρεάν διαδικτυακή διεπαφή επιτρέπει σε ερευνητές, εκπαιδευτικούς, προσωπικό μουσείων και άλλους να χρησιμοποιούν την Ithaca για τη δική τους έρευνα και λαμβάνει εκατοντάδες ερωτήματα εβδομαδιαίως.
Η Ithaca έχει επίσης ενσωματωθεί με επιτυχία στα σχολικά προγράμματα από περισσότερους από 80 δασκάλους σε όλη την Ευρώπη, οι οποίοι αξιοποιούν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ της επιστήμης των υπολογιστών και των ανθρωπιστικών επιστημών.
Αλλά αυτή είναι μόνο η αρχή για εργαλεία όπως η Ithaca και η δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ AI και ανθρωπιστικών επιστημών. Ενώ η αρχαία Ελλάδα παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόησή μας για τον κόσμο της Μεσογείου, εξακολουθεί να είναι μόνο ένα μέρος μιας τεράστιας παγκόσμιας εικόνας των πολιτισμών.
«Επειδή η αρχιτεκτονική της την κάνει εύκολα εφαρμόσιμη σε οποιαδήποτε αρχαία γλώσσα, από τα λατινικά έως τα ακκαδικά, και σε γραπτά μέσα όπως οι πάπυροι και τα χειρόγραφα, η Ithaca δεν γνωρίζει γεωγραφικά ή ιστορικά όρια», λέει η Sommerschield.
Η ερευνητική ομάδα εκπαιδεύει επί του παρόντος το εργαλείο σε άλλες αρχαίες γλώσσες, αλλά οι ιστορικοί μπορούν ήδη να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους σύνολα δεδομένων στην τρέχουσα αρχιτεκτονική για να μελετήσουν άλλα αρχαία συστήματα γραφής.
Σύμφωνα με την Sommerschield, η υποτροφία MSCA που παρείχε η PythiaPlus ήταν μια κομβική εμπειρία, που ενίσχυσε τη συνεργασία, επεκτείνοντας τα δίκτυα και άνοιξε το δρόμο για μελλοντικές ανακαλύψεις. «Καθώς εμβαθύνουμε στο παρελθόν με την Ithaca, οι δυνατότητες για την τεχνητή νοημοσύνη στον αρχαίο κόσμο είναι ατελείωτες», καταλήγει.
