Γιατί πρέπει να εντείνουμε τις ενέργειες όσον αφορά τη ρύπανση;
Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί στην ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες, η ρύπανση εξακολουθεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας και στο περιβάλλον. Στην ΕΕ, ένας στους οκτώ θανάτους συνδέεται με την περιβαλλοντική ρύπανση και το 90 % των θανάτων αυτών οφείλονται σε χρόνιες ασθένειες, εκ των οποίων οι πιο συχνές είναι οι διάφορες μορφές καρκίνου.
Εκτιμάται ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση, από μόνη της, προκαλεί έως και 400 000 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο.
Οι πιο επιβλαβείς επιπτώσεις της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία πλήττουν κατά κανόνα τις πλέον ευάλωτες ομάδες, ιδίως τα παιδιά, τα άτομα με ιατρικές παθήσεις, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που ζουν σε χειρότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, δημιουργώντας έτσι περαιτέρω ανισότητες.
Εκτός από την υγεία μας, ένα περιβάλλον χωρίς τοξικές ουσίες είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την προστασία και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων μας. Η ρύπανση είναι ένας από τους πέντε κύριους παράγοντες απώλειας βιοποικιλότητας. Απειλεί την επιβίωση περισσότερων του 1 εκατομμυρίου από τα 8 εκατομμύρια φυτικά και ζωικά είδη του πλανήτη και η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί, εκτός εάν αλλάξουμε πορεία.
Τι σημαίνει «μηδενική ρύπανση»;
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία έθεσε ως φιλοδοξία την επίτευξη του στόχου μηδενικής ρύπανσης έως το 2050, έτσι ώστε να μπορούμε όλοι να ζούμε σε ένα περιβάλλον χωρίς τοξικές ουσίες.
Για να εξασφαλιστεί αυτό θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η ρύπανση θα μειωθεί σε επίπεδα που δεν θα είναι πλέον επιβλαβή για την υγεία και τα φυσικά οικοσυστήματα και ότι θα σεβόμαστε τα όρια αντοχής του πλανήτη μας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επανεξετάσουμε τον τρόπο σχεδιασμού, παραγωγής, διάθεσης, άσκησης και/ή χρήσης και απόθεσης των αγαθών και υπηρεσιών και να συμπεριλάβουμε την πρόληψη της ρύπανσης σε όλες τις συναφείς πολιτικές της ΕΕ.
Η πρόληψη θα πρέπει, κατ’ αρχάς, να προλαμβάνεται στην πηγή. Όταν η πλήρης πρόληψη της ρύπανσης στην πηγή δεν είναι (ακόμη) δυνατή, η ρύπανση θα πρέπει να ελαχιστοποιείται. Τέλος, όταν σημειώνεται ρύπανση, αυτή θα πρέπει να αποκαθίσταται και η σχετική βλάβη θα πρέπει να αποζημιώνεται.
Ποιο είναι το πεδίο κάλυψης του σχεδίου δράσης; Τι είδους ρύπανση καλύπτεται;
Το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση καλύπτει τη ρύπανση που επηρεάζει τον αέρα, τα ύδατα και το έδαφος, καθώς και τα καταναλωτικά προϊόντα. Περιλαμβάνει επίσης τη θαλάσσια ρύπανση ή την ηχορύπανση.
Για ορισμένες μορφές ρύπανσης, όπως η ατμοσφαιρική, υπάρχει μια στέρεη βάση τεκμηρίωσης που καταδεικνύει την ανάγκη επανεξέτασης του νομικού πλαισίου. Για άλλες μορφές ρύπανσης, όπως η ρύπανση από ελαφρά σωματίδια, απαιτούνται περισσότερα στοιχεία για να προσδιοριστεί τι πρέπει να γίνει σε επίπεδο ΕΕ. Η παρακολούθηση και οι προοπτικές μηδενικής ρύπανσης θα συμβάλουν στη συλλογή περισσότερων τέτοιων στοιχείων, και η πρώτη σχετική έκθεση αναμένεται να υποβληθεί το 2022.
Εκτός από τις στοχευμένες δράσεις για κάθε τομέα, το σχέδιο δράσης εξετάζει επίσης οριζόντια ζητήματα, για παράδειγμα τον τρόπο στήριξης της δράσης για τη ρύπανση στις περιφέρειες και τις πόλεις, τον τρόπο καλύτερης εφαρμογής και επιβολής της νομοθεσίας σχετικά με τη ρύπανση, τον τρόπο βελτίωσης της παρακολούθησης της ρύπανσης και τον τρόπο βέλτιστης χρήσης των ψηφιακών λύσεων για μηδενική ρύπανση.
Ποια μέτρα προτείνονται για τον αέρα;
Η Επιτροπή θα προτείνει να ευθυγραμμιστούν περισσότερο τα πρότυπα της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα με τις επικείμενες συστάσεις του ΠΟΥ και να ενισχυθούν οι διατάξεις για την παρακολούθηση, τη μοντελοποίηση και τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα, ώστε να βοηθηθούν οι τοπικές αρχές, βελτιώνοντας παράλληλα τη συνολική εκτελεστότητα του κανονιστικού πλαισίου.
Επιπλέον, η Επιτροπή, από κοινού με τα κράτη μέλη, θα δώσει συνέχεια στα εθνικά προγράμματα ελέγχου και στις δεσμεύσεις μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για να διασφαλίσει την πλήρη εφαρμογή της οδηγίας για τις εθνικές δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών, έτσι ώστε, έως το 2030, ο αριθμός των χερσαίων οικοσυστημάτων και των οικοσυστημάτων γλυκών υδάτων στα οποία ο ευτροφισμός που συνδέεται με την ατμοσφαιρική ρύπανση απειλεί τη βιοποικιλότητα να μειωθεί κατά 25 %.
Παράλληλα, η Επιτροπή θα θεσπίσει αυστηρότερες απαιτήσεις για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πηγή, όπως από τη γεωργία, τη βιομηχανία, τα κτίρια και την ενέργεια, και τις μεταφορές, μεταξύ άλλων μέσω μιας σειράς μέτρων και στρατηγικών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (όπως η Βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα, το Κύμα ανακαινίσεων ή Από το αγρόκτημα στο πιάτο).
Όσον αφορά τα ύδατα;
Η Επιτροπή θα επικεντρωθεί στην ενίσχυση της εφαρμογής και τον εκσυγχρονισμό της ισχύουσας νομοθεσίας για τα ύδατα.
Η οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων θα αναθεωρηθεί το 2022 για να μειωθεί η ρύπανση, π.χ. όσον αφορά τις θρεπτικές ουσίες και τους αναδυόμενους ρύπους, όπως τα μικροπλαστικά και οι μικρορύποι, συμπεριλαμβανομένων των φαρμακευτικών προϊόντων. Αυτό θα συνοδευτεί από την επικαιροποίηση των καταλόγων προβληματικών ουσιών για τα επιφανειακά και τα υπόγεια ύδατα, με σκοπό την προστασία της φύσης και της ανθρώπινης υγείας από τις πιο σημαντικές ουσίες βάσει των πλέον πρόσφατων επιστημονικών γνώσεων.
Η Επιτροπή θα προτείνει επίσης την αναθεώρηση και, κατά περίπτωση, τον εκσυγχρονισμό άλλων νόμων για τα ύδατα και τη θάλασσα, ιδίως της οδηγίας-πλαισίου για τη θαλάσσια στρατηγική, ώστε να καταστεί καταλληλότερη για τη μείωση χημικών προσμείξεων και μικροπλαστικών, καθώς και τον πιθανό προσδιορισμό νέων παραμέτρων στην οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης.
Λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατα εκδοθείσα οδηγία για το πόσιμο νερό, η Επιτροπή θα διασφαλίσει ότι τα κράτη μέλη προωθούν τη βιώσιμη και αποδοτική κατανάλωση νερού, αποθαρρύνουν τη ρύπανση των υδάτων και προβλέπουν κοινωνικά δίκαιους λογαριασμούς ύδρευσης για όλους τους χρήστες και τους ρυπαίνοντες — τη βιομηχανία, τη γεωργία και τους οικιακούς καταναλωτές — αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα έσοδα για βιώσιμες επενδύσεις. Θα στηρίξει επίσης την καλύτερη παρακολούθηση και την πρόληψη ή τη μείωση της ρύπανσης από βασικές ουσίες στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα.
Για το έδαφος;
Έως τα τέλη του 2021, η Επιτροπή θα προτείνει στρατηγική για το έδαφος. Οι δράσεις επικεντρώνονται στον εντοπισμό και την αποκατάσταση μολυσμένων τόπων.
Η συμπερίληψη καταλόγου επιτήρησης προτεραιότητας της ΕΕ για τους ρύπους του εδάφους και μιας ενότητας μηδενικής ρύπανσης του εδάφους στη μελλοντική έρευνα LUCAS για το έδαφος θα συμβάλει στον εντοπισμό μολυσμένων τόπων.
Η Επιτροπή θα επεξεργαστεί επίσης κατευθυντήριες γραμμές για τη θέσπιση διαβατηρίου για την ασφαλή, βιώσιμη και κυκλική χρήση του χώματος από εκσκαφές. Η Επιτροπή θα αυξήσει επίσης την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση των μολυσμένων εδαφών και υπόγειων υδάτων.
Γιατί χρειάζεται περαιτέρω ρύθμιση όσον αφορά τη ρύπανση;
Η ΕΕ έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στη μείωση της ρύπανσης τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως χάρη στην ενωσιακή νομοθεσία.
Ωστόσο, η ρύπανση εξακολουθεί να επηρεάζει υπερβολικά την υγεία μας και το περιβάλλον. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, πρέπει πρώτα να βελτιώσουμε τον τρόπο εφαρμογής και επιβολής των νόμων που ήδη ισχύουν. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να αδράξουν την ευκαιρία, αξιοποιώντας την ενωσιακή χρηματοδότηση της ανάκαμψης, για να κατευθύνουν τις οικονομίες τους προς μια πιο πράσινη και καθαρότερη πορεία. Επιπλέον, το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση προτείνει ένα νέο πλαίσιο για την καλύτερη παρακολούθηση των επιπέδων ρύπανσης και την πρόβλεψη μελλοντικών τάσεων.
Αυτό θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της ρύπανσης με πιο στοχευμένους, ολοκληρωμένους και αποτελεσματικούς τρόπους. Τέλος, θα χρειαστεί επίσης να επικαιροποιήσουμε ορισμένους από τους νόμους μας σχετικά με τη ρύπανση, είτε αυτό αφορά την καλύτερη ευθυγράμμιση με τα πλέον πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία είτε αφορά την αντιμετώπιση ειδών ρύπανσης που δημιουργούν όλο και περισσότερες ανησυχίες.
Πώς επηρεάζει η μηδενική ρύπανση την κλιματική αλλαγή;
Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, η μείωση της ρύπανσης και η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου συμβαδίζουν. Για παράδειγμα, η μόνωση κτιρίων, η εγκατάσταση αποδοτικότερων και καθαρότερων συστημάτων θέρμανσης και η μετάβαση σε καθαρές δημόσιες μεταφορές, στο περπάτημα και στο ποδήλατο συμβάλλουν στον καθαρισμό του αέρα και στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Πώς θα προωθήσει την καινοτομία το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση;
Η έρευνα και η καινοτομία είναι καίριας σημασίας για την πραγματοποίηση της φιλοδοξίας μηδενικής ρύπανσης. Η κλίμακα των προκλήσεων απαιτεί μια πιο φιλόδοξη και ολοκληρωμένη προσέγγιση, για την ταχύτερη διάθεση ρηξικέλευθων τεχνολογιών στην αγορά και για να αναδειχθεί ότι η παραγωγή με μηδενική ρύπανση μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Ευρωπαϊκές συμπράξεις στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», συμπεριλαμβανομένων των αποστολών για υγιείς ωκεανούς, υγιή εδάφη, υγιεινά τρόφιμα και κλιματικά ουδέτερες πόλεις θα συμβάλουν στην πραγματοποίηση της φιλοδοξίας για μηδενική ρύπανση. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» θα επενδύσει στην ενίσχυση της γνώσης και στην ανάπτυξη τεχνολογιών για την αποκατάσταση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων, εστιάζοντας ιδίως σε νέες τεχνικές απολύμανσης για αναδυόμενους ρύπους.
Συμπράξεις, όπως η σύμπραξη «processes4planet», η ευρωπαϊκή σύμπραξη για την αξιολόγηση του κινδύνου των χημικών προϊόντων, η σύμπραξη «Νερό για όλους» ή η σύμπραξη «Για οδικές μεταφορές μηδενικών εκπομπών» θα έχουν επίσης έντονη εστίαση προς μηδενική ρύπανση.
Ποιες ψηφιακές λύσεις μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη μηδενικής ρύπανσης;
Υπάρχουν ήδη πολλές λύσεις που χρησιμοποιούν μαζικά δεδομένα ή έξυπνους αισθητήρες και συμβάλλουν στη μείωση της ρύπανσης του αέρα, των υδάτων ή του εδάφους. Περιπτωσιολογικές μελέτες για την έξυπνη κινητικότητα, τη γεωργία ακριβείας, την ηλεκτρονική υγεία ή το ψηφιακό νερό περιέχουν ψηφιακές λύσεις για μηδενική ρύπανση.
Η Επιτροπή συνέταξε έγγραφο με το οποίο παρουσιάζονται οι δυνατότητες αυτές, ενθαρρύνεται η βιώσιμη ανάπτυξη ψηφιακών λύσεων και δρομολογείται η ανταλλαγή ορθών πρακτικών με τον ιδιωτικό τομέα, την κοινωνία των πολιτών και τις διοικήσεις. Αυτό το έγγραφο μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης, καινοτομίας, επενδύσεων και αλληλεπίδρασης για όλους τους παράγοντες που επιθυμούν να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ειδικότερα σε σχέση με τη φιλοδοξία μηδενικής ρύπανσης.
Πόσο θα κοστίσει η επίτευξη μηδενικής ρύπανσης;
Το κόστος και τα οικονομικά οφέλη θα αναλυθούν στις εκτιμήσεις επιπτώσεων για τις επιμέρους νομοθετικές προτάσεις.
Οι δράσεις του σχεδίου θα μειώσουν το σημαντικό κόστος της ρύπανσης στην οικονομία, όπως το κόστος για την υγειονομική περίθαλψη, τις χαμένες ημέρες εργασίας ή τις φθορές κτιρίων και τις απώλειες καλλιεργειών.
Το κόστος της αδράνειας υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος της δράσης. Για παράδειγμα, το κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία και τις οικονομικές δραστηριότητες εκτιμάται σε 330 έως 940 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως στην ΕΕ, ενώ όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί έως τώρα στην ΕΕ για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα έχουν εκτιμώμενο συνδυασμένο κόστος ύψους 70 έως 80 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως.
Συνολικά, στόχος του σχεδίου δράσης για μηδενική ρύπανση είναι η εξασφάλιση οικονομικών και κοινωνικών οφελών.
Η πραγματοποίηση της φιλοδοξίας μας για μηδενική ρύπανση θα δημιουργήσει ευκαιρίες για καθαρές επιχειρήσεις. Θα συμβάλει στην προστασία των ευάλωτων ατόμων, ιδίως των παιδιών, των ατόμων με ιατρικές παθήσεις, των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία, καθώς και των ατόμων που ζουν σε χειρότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
